Po mnogim arheološkim nalazima može se utvrditi da su se na teritoriji Svrljiga i okolnih mesta nekada nalazila antička naselja.
U Svrljigu je nađen jedan antički spomenik, sa natpisom na grčkom jeziku.
U selu Varoš nađene su opeke velikih dimenzija i novac, koji verovatno vode poreklo iz rimskog vremena.
U Izvoru su postojali ostaci velikog rimskog kastela, kao i izvesni ostaci iz antičkih zidova. Isti takvi zidovi nađeni su i u selu Niševac.
Glavni rimski vojno-strateški i trgovački put polazio je od Niša i preko Gramade silazio na današnji Svrljig, a odatle levom obalom Svrljiškog Timoka išao prema Niševcu u čijoj je blizini bilo veće naselje, najverovatnije stari Svrljig, zatim skretao na selo Plužinu i preko brda Ropalja i reke Belice prolazio između današnjeg sela Varoš i stene na kojoj stoje razvaline rimske tvrđave da se ponovo spusti do timoka i preko sela likovca nastavi ka knjaževcu.
U baštama pored Timoka između Svrljiga i Niševaca, slučajno su 1956. godine otkopani ostaci rimskih termi što dokazuje da je na tom mestu bilo veće naselje.
Isto tako posotjalo je naselje i u današnjoj Banjici, gde je pronađen žrtvenik sa sledečim napisom:
JUPITERU NAJBOLJEM I NAJVIŠEM BOGU I OSTALIM BESMRTNIM BOGOVIMA ZA ZDRAVLJE NAŠA DVA UZVIŠENA GOSPODARA I IMPERATORA, POSTAVIO JE LUCIJE AURELIJE JUSTIN NAJODANIJI VETERAN NJIHOVE UZVIŠENOSTI I VELIČANSTVA.
Kod Plužine pronađen je miljokaz sa ovim interesantnim napisom:
IMPERATORU CEZARU GAJU VIBIJU TREBONIJANU GALU POBOŽNOM SRETNOM I NEPOBEDIVOM AVGUSTU I GAJU VIBIJU AFINIJU VOLUMNIJANU VOLUZIJANU POBOŽNOM I SRETNOM IMPERATORU.
Najverovatnije u blizini sela Varoš postojalo je najveće rimsko naselje na putu od Niša prema Dunavu, poznato pod imenom Timakum majus, na suprot naselju Timakum minus kod Ravne blizu Knjaževca.
Ovakvu pretpostavku potvrđuje i otkopavanje jednog većeg hipokausta (centralno grejanje toplim vazduhom) koji je služio za zagrevanje većeg broja termi (kupatila).
Tu je nađeno i jedno kameno korito na kome se moglo pročitati IMP. CAES., a takođe i veći broj rimskih novčića od zlata i srebra, nakita, oruđa, kao i ostaci od zidova i svodova od opeke i maltera.
IMP. CAES. – Novac
IMP CAES – Pomorski trofej fiksiran na pramcu broda, sa takođe priloženim plenom oružja, a dodato je i kormilo i sidro. Ovo se pojavljuje na Avgustovom srebrnom novcu, od koga je, posle Antonijevog poraza kod Akcije, izgleda da je podignut ovaj trofej. Drugi misle da je novčić iskovan u znak sećanja na pomorsku pobedu koju je izvojevao Avgustov poručnik nad Sekstom Pompejem, u blizini Sicilije.
U ruševinama stare tvrđave nađeno je nekoliko novčića iz vremena Justinusa i Justinijana I (VI vek n.e.), a 1923. godine otkopan je i jedan bronzani krst velike istorijske i umetničke vrednosti.
